Koyunlarda Scrapie Hastalığı Nedir?

Küçükbaş hayvanlarda, koyun ve keçilerde görülen hastalıklardan biri olan scrapie, ağır seyirli olması ile tanınıyor. Nörodejeneratif yani sinir sistemi üzerinde dejenerasyona sebep olan hastalık, öldürücü etki gösteriyor. Genellikle 3 yaşındaki hayvanlarda görülen scrapie hastalığı hakkında detaylı bilgiye yazımız üzerinden ulaşabilirsiniz. Üstelik Tarfin’in çiftçilerimize sağladığı avantajlar bilgi vermek ile sınırlı değil. Tarım girdisi alışverişlerinde Tarfin Mobil üzerinden anında fiyat karşılaştırması yapabilirsiniz. Dahası, Türkiye’nin dört bir yanında yer alan Tarfin yetkili satış noktaları üzerinden yapacağınız alışverişlerde peşin veya hasat vadeli ödeme seçeneklerinden faydalanabilirsiniz. 

Koyunlarda scrapie hastalığını anlatacağımız yazıda cevap bulacağımız sorular arasında şunlar var: 

• Koyunlarda Scrapie Nedir? 
• Koyunlarda Scrapie Hastalığı Belirtileri Nelerdir? 
• Koyunlarda Scrapie Hastalığı Tedavisi Nasıl Olur? 
• Koyunlarda Scrapie Nasıl Bulaşır?

Koyunlarda Scrapie Nedir? 

Transmissible Spongiform Encephalopathy hastalık grubunda yer alan, yani aktarılabilir süngerimsi beyin hastalıkları arasında kategorize edilen koyunlarda scrapie, merkezi sinir sisteminde yıkıma sebep oluyor. Scrapie adı, hasta hayvanların sürekli duyduğu sürtünme isteğinden geliyor. Yabancı objelere sürtünme isteği anlamına gelen scrapie, la tremplante, traberkrankheit veya gnubberkrankheit isimleriyle de anımsanıyor. 
 

İlk olarak Avrupa’da, günümüzden 250 yıl önce saptanıyor. Hastalığın resmi kayıtlara geçmesi ise 20. yüzyılın başını buluyor ve yoğun araştırmalar 1950 yılı sonrasına tarihleniyor. Koyun, keçi, fare ve hemsterlarda nöropatolojik bulgular oluşturan hastalık, Amerika’da ilk kez suffolk koyun cinsinde görülüyor. İlerleyen yıllarda Border Leicester, Cheviot, Corridale, Dorset, Hampshire, Southdown, Ramboullet ve Merinos koyun türlerinde de ortaya çıktığı biliniyor. 

Hastalığın daha ciddi olarak ele alınması ise deli inek hastalığının çıkması ile gerçekleşiyor. Zira bilinene göre scrapie olmuş küçükbaş hayvanların et ve kemik unları diğer hayvanlara yem olarak veriliyordu. İngiltere’de düşük ısıda işlem gören etler yeme karıştırılınca sığırlarda sinirsel belirtiler gösteren bir hastalık görülmeye başlandı. İşte kısa sürede yayılan bu hastalık deli inekti. Hasta olan hayvanların beyinlerinin sünger gibi olduğu kayıtlara geçti. Bu bağlamda insanlarda görülen CJD= Variant Creutzfeldt Jakob Disease, deli inek ve scrapie hastalığı arasında ilişki bulunuyor. 

Koyunlarda Scrapie Neden Olur? 

Scrapie hastalığı etkeni bir tür anormal prion proteini olarak biliniyor. Ancak etken henüz tam olarak karakterize edilmiş değil. Nasıl kültür yoluyla izole edilebileceğine dair bir yöntem bilinmiyor. Konakçının normal prion proteini ile reaksiyona giren protein, dirençli özelliği ile dikkat çekiyor. Etken ilk olarak tonsillerde ve mezenterik lenf yumrularında görülüyor. Lenfatik dokularda çoğalan virüs, ortalama 3 ay içinde beyin medullasında karşımıza çıkıyor. Sinir dokusuna yerleştikten sonra belirti vermeye başlayan scrapie, yoğun kaşıntı ile ayırt ediliyor. 

Kuluçka süresi 1,5 ile 5 yıl arasında değişen bu sinsi hastalık, bulaştığı sürüleri yavaş yavaş etkiliyor. İç parazit sorunu, beslenme bozukluğu, stres, bakımsızlık ve uygun olmayan çevre koşulları gibi durumlarda esrarengiz erken ölümlere sebep olabiliyor. 

Koyunlarda Scrapie Hastalığı Belirtileri Nelerdir? 

Hayvanların delicesine kaşındığı, tüylerini yolduğu hastalık, tuhaf davranışlarla kendini belli ediyor. İşte en sık görülen koyunlarda scrapie hastalığı belirtileri: 

• Hayvanlar kaşıntıyla beraber vücutlarını yemlik, parmaklık gibi cisimlere sürtüyor. 
• Bacaklarını ve vücutlarının diğer bölgelerini ısırmaya başlıyor. Bu nedenle ciltte yaralar meydana geliyor. 
• Scrapie hastalığına yakalanan koyunlarda davranış değişiklikleri ortaya çıkıyor. Hasta hayvanlar hemen heyecanlanıyor, aşırı sinirli, sese duyarlı ve saldırgan olabiliyor.
• Hayvanlarda diş gıcırdatma, dudak şapırdatma görülüyor. 
• Sürü ilerlerken hasta hayvanlar geride kalıyor. 
• Depresif ruh hali dikkat çekiyor. 
• Hayvanların duruşları ve hareketleri değişiyor. Özellikle baş ve boyunda titreme görülüyor. Bu nedenle Fransa’da hastalık titreme hastalığı olarak da anılıyor. 
• Koyunlar, scrapie hastalığının erken devresinde durup dururken hızlı koşabiliyor. 
• Arka bacaklarda tavşan gibi sekme hareketleri gözlenebiliyor. 
• Şiddetli inkoordinasyon görülüyor. Yürümede sendeleme, ayakta duramama, arka ayaklarda güçsüzlük dikkat çekiyor. 
• İştahları azalan hayvanlarda kilo kaybına rastlanıyor. 
• Koyunlar hastalık belirtileriyle beraber kısa sürede hayatını kaybediyor. 

Koyunlarca scrapie hastalığı kuduz hastalığı, gebelik toksemisi, hipomagnezemi, ovine progressif pnömoni ile karıştırılabiliyor. Bu nedenle koyunlarca scrapieden şüphelenen veterinerler, klinik bulguları takip ederken tanı için muayene yapıyor. 

Koyunlarda Scrapie Hastalığı ile Mücadele Nasıl Olur? 

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı bünyesindeki Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü  tarafından hazırlanan Hayvan Hastalıkları ve Zararlıları ile Mücadele Programı kapsamında bu hastalıkla ilgili, şüpheli hayvanın muayene edilmesi gerektiği yazıyor. Söz konusu testlerin birinin pozitif olması halinde hayvan scrapie hastası kabul edilerek mücadele adımlarına geçiliyor.  

Scrapie, kontrolü oldukça güç olan bir hastalık zira etken hakkında çok kısıtlı bilgi bulunuyor. Ancak koyunlarda scrapie hastalığından korunmak için şüpheli hayvanlar yetkili mercilere bildiriliyor. Hastalığın teşhisi sonrasında, ötenazi yapılıyor ve karkaslar imha ediliyor. Bunun yanında hasta hayvan ile temas eden diğer hayvanlar kesiliyor veya izole edilerek 2 yıl karantinada tutuluyor. Ancak karantina maliyeti oldukça yüksek olduğu için koyunlarda scrapie hastalığı görüldüğünde çiftçilerimiz çoğunlukla hayvanları imha etmeyi tercih ediyor. Bunun yanında kontamine meralar boş bırakılıyor, kontamine malzemeler dezenfekte ediliyor. 

Koyunlarda Scrapie Hastalığı Tedavisi Nasıl Olur? 

Koyun ve keçilerde görülen scrapie hastalığının etkeni hala büyük oranda belirsiz olduğu için tedavisi de bulunmuyor. Günümüz teknolojisinde hayvanlar için imha, kontamine alanlar için biyogüvenlik önlemleri dışında herhangi bir şey yapılamıyor. Ancak hastalığa dayanıklı türler geliştirmek üzere genetik seleksiyon çalışmaları, deneyler devam ediyor. Buna rağmen  henüz genetik olarak dirençli bir cinsin tespit edilemediği biliniyor. 

Koyunlarda Scrapie Nasıl Bulaşır?

Koyun ve keçilerde scrapie hastalığının birincil bulaş şekli anneden kuzuya geçme oluyor. Plasental veya allantoin sıvılar vasıtasıyla yavrulara geçen hastalık, kuzularda veya keçi yavrularında görülebiliyor. Bunun yanında derideki kesik ve sıyrıklar aracılığıyla hayvanlar birbirlerini hasta edebiliyor. Yapılan deneylerde hasta hayvanlarla temas eden hayvanlarda anormal prion tespit edildiği kayıtlara geçiyor, ancak kuluçka süresi uzun olduğu için deri yoluyla olan bulaşımda semptomların nasıl meydana geldiği henüz net değil. 

Ayrıca hasta hayvanların etlerini yiyen, düşük ısıda işlem gören et unlarından tüketen sığırlar da hastalanıyor. Scrapie patogenezi bağırsaklarda emildikten sonra lenf düğümlerinde ve ince bağırsakta birikiyor. Sonrasında sempatik ve parasempatik sinir sistemine yerleşerek beyni istila ediyor.