Antraks - Şarbon Hastalığı Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Hayvanlardan insana bulaşabildiği için yalnız çiftçilerimizin değil, hemen herkesin yakından tanıdığı hastalıklardan biri olan şarbon, özellikle sığırlarda, koyun, keçi ve deve gibi ot yiyen hayvanlarda görülüyor. Sağlık Bakanlığı’nın Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü’nde yer alan makalesine göre, antraks olarak da bilinen hastalık ülkemizde dalak, çoban çıbanı ve karakabarcık isimleriyle anılabiliyor. 

Bacillus anthracis adlı bakterinin neden olduğu şarbon, ot yiyen hayvanlarda görülüyor. Etçil hayvanların bu enfeksiyona karşı daha dirençli olduğu biliniyor. Salgın ve ölümlere yol açabilen hastalık, bakteri sporlarının 50-60 yıl canlılığını koruması nedeniyle önemli bir tehdit oluşturuyor. Fiziksel ve kimyasal etkenlere karşı son derece dirençli olan sporlar, hem hayvan hem de insan sağlığı için sorun olarak görülüyor. 

Isparta Tarım İl Müdürlüğü’ne göre, genç hayvanlar, ergin ve yaşlı olanlara göre şarbona daha duyarlı oluyor. Açlık, yorgunluk, bakımsızlık, iç ve dış parazitlerin varlığı, çok sıcak veya soğuk hava, besin yetersizliği, stres gibi faktörler şarbonun çıkış ve yayılışı için zemin hazırlıyor. 

Şarbon Hastalığı Çeşitleri Nelerdir? 

Şarbon hastalığı insanlarda üç farklı şekilde çıkıyor, hastalık çeşitlerinde şarbonun bulaşma yoluna dikkat çekiliyor: 

• Deri şarbonu, hasta olan hayvanla, etiyle, derisi veya hayvanın kirlettiği malzemelerle temas nedeniyle oluşuyor. 
• Sindirim sisteminde görülen şarbon, şarbonlu gıdaların, hayvan etlerinin yenmesiyle insana geçiyor. 
• Akciğer şarbonu, şarbon sporunun bulaştığı tozların, hayvan tüylerinin solunmasıyla insana geçiyor. 

Harran Üniversitesi tarafından yayınlanan bilgilere göre, hayvanla doğrudan veya dolaylı temasın yol açtığı hastalığın görülme sıklığı azalsa da hala varlığını sürdürüyor. Türkiye’de çoğunlukla deri şarbonuna rastlanıyor. Bu türde, lezyonlar genellikle deride, vücudun açık yerlerinde görülüyor. Öncelikle böcek ısırığına benzer bir şişlik ve kaşıntı ile başlayan şarbon, birkaç gün içinde su kabarcıkları ile ortaya çıkıyor. Siyah renkle, git gide belirginleşen ölü doku yaraya dönüşüyor. 

Özellikle çobanlarda, çiftçilerde, kasaplarda ve işçilerde görülen deri şarbonu, uzman doktorların desteğiyle, ilaç tedavisi yoluyla iyileştirilebiliyor. 

Şarbon Nasıl Bulaşır? 

Şarbon hastalığının insanlara bulaşma yolları arasında,

• Hayvanların temas ettiği eşyaların kullanımı 
• Hasta hayvan etlerinin tüketilmesi, sütlerinin kullanılması (Hastalanan hayvanlar sütlerinde etken saçabiliyor. Hatta bu sorun iyileşmeden sonra kısa bir süre daha devam edebiliyor.) 
• Şarbonlu hayvan tüylerinin solunması 
• Hasta hayvan kanının havaya karışması sonrası havanın solunması 

sayılıyor. 

Hayvanlarda hastalığın bulaşması için birçok başka yoldan da bahsedilebiliyor.  

• Hayvanlar arasında şarbon salgınının başlamasına neden olan bulaş yolları arasında hayvanların şarbonlu hayvanın otladığı alanda otlatılması bulunuyor. Özellikle otlar kurumaya başladığı zamanlarda, dikenlerin ağız içinde açtığı yaralardan bakteriler kolaylıkla kana karışıyor. 
• Ahırda yemler yoluyla şarbon yayılabiliyor. 
• Kötü koşullarda hayvan nakli, şarbonun bulaşmasına yardım ediyor. 

Şarbon bakterisi, ölen hayvanların vücudunda spor oluşturmuyor. Ancak otopsi yapılması durumunda sporlar havaya karıştığı için bulaşma riski meydana geliyor. Bunun yanında, ölen hayvanların ağız, burun ve anüsünde kanlı sızıntı olabiliyor. Kanı siyah akan ve pıhtılaşmayan bu hayvanların vücut sıvılarıyla temas hastalığa yakalanmaya yol açıyor. 

Hayvanlarda Şarbonun Belirtileri Neler?

Şarbon mikrobu alan hayvanlar, ortalama 2-3 gün içinde hastalanıyor. Hayvanlarda şarbonun belirtileri arasında iştahsızlık, sendeleme, ayakta duramama, solunum güçlüğü, titreme, yüksek ateş sayılabiliyor. Küçükbaş hayvanlar, hastalık belirtileri görülür görülmez hayatlarını kaybederken, diğerlerinde hastalık süreci biraz daha uzun oluyor ve tedavi imkanı doğabiliyor. Sığırlarda belirtiler sancı, kanlı idrar, ishal ile devam ediyor. Tedavi edilmeyen şarbon hastası sığırlar genellikle bir hafta içinde ölüyor. 

Hastalık sürecinde hayvanların vücut deliklerinden kan geliyor, titreme, sendeleme, solunum sorunları, vücutta ödem, özellikle boğaz altında şişlikler, nekrozlar, deride püstüller dikkat çekiyor. 

Semptomlar, hayvanın türüne, hastalığa olan direncine, hastalığın etken miktarına, etkenin giriş yoluna göre değişiyor. Belirtiler 1-14 gün arasında görünür hal alırken, koyun ve keçiler çoğunlukla 2-4 gün içinde ölüyor. 

İnsanlarda ise şarbon belirtileri genellikle mikrobun alınmasından 2 ile 7 gün arasında belirginleşiyor. Sağlık Bakanlığı’nın şarbon bilgilendirmesi için hazırladığı broşüre göre, deri şarbonu deride kabarcıklarla başlıyor. Su toplayan bölge siyah renkte bir yaraya dönüyor. Bağırsak şarbonunda bulantı, kusma, ateş ve iştahsızlık başı çekiyor. Karın ağrısı, kanlı kusma ve ishal ile süreç ilerliyor. Akciğer şarbonu yaşayan kişilerin belirtileri soğuk algınlığına benziyor. Ancak yoğun titreme ve ateş de baş gösteriyor. Birkaç gün sonra yoğunlaşan solunum güçlüğü ve şok ile hastalık kendini belli ediyor. 

Şarbon Teşhisi Nasıl Yapılır? 

Şarbonun klinik teşhisi oldukça zor zira perakut seyreden vakalarda çok az ve yetersiz klinik bulguya rastlanıyor. Ani ölüme sebep olabilen hastalık çoğunlukla, basiller ikterohemoglobinuru, pastörellozis, leptospriosis, piroplasmosis, klostridyal infeksiyonlar ile karıştırılıyor. Ancak uzman veterinerler, özellikle salgın olan yer ve zamanlarda çok hızlı bir şekilde aksiyon alarak doğru tedaviye zamanında başlayabiliyor. Salgın olmayan, ancak şarbondan şüphelenilen durumlarda ise tanı için laboratuvar testlerinden faydalanılıyor. Laboratuvarda teşhis arzu ediliyorsa hasta veya ölen hayvanın 3-4 adet kan frotisi, steril bir pamuğa emdirilen kan yeterli oluyor. 

Şarbon Hastalığından Korunma Yolları Nelerdir? 

• Hayvanların şarbona karşı aşılanması öneriliyor. Hastalık çıkan sürülerde hayvanlar en az 5 yıl süreyle düzenli olarak aşılanıyor. Aşılama sonrasında bağışıklık 10-14 günde oluşuyor ve ortalama 6-12 sürüyor. 
• Şarbon bulaşan hayvanların kesinlikle kesilmemesi, derisinin yüzülmemesi ve etlerinin tüketilmesi önem taşıyor. 
• Şüpheli hayvan ölümlerinin bir an önce yetkililere bildirilmesi, hasta hayvanların zaman kaybedilmeden veterinere haber verilmesi önem arz ediyor. 
• Şarbondan ölen hayvanların temas ettiği yemler, otladığı meralar, atıklar, gübreler diğerlerinden uzak tutuluyor. 
• Hasta hayvan etinin temas ettiği evler, mutfak, tezgah, dolap, kap zaman kaybedilmeden dezenfekte ediliyor. 
• Ölen hayvanların bulunduğu yerler, nakledildiği araçlar yetkililer kontrolünde dezenfekte ediliyor. 
• Ölen hayvanlar, en az 2 metre derinliğindeki çukurlara gömülüyor. Çukurların tarım alanlarından ve su kaynaklarından uzak olmasına özen gösteriliyor. Derin olmayan çukurlarda sporların böcek ve solucanlar vasıtasıyla yüzeye çıkma olasılığı olduğundan çukura sönmemiş kireç dökülüyor. Mümkünse hayvanlar, yakma fırınlarında imha ediliyor. 
• Hasta veya şüpheli hayvanlara kesinlikle otopsi yapılmaması gerekiyor. 

Şarbon Tedavisi Nasıl Olur? 

Şarbon tedavisi koyun ve keçilerde uygulanamıyor. Belirtiler görülür görülmez hayvanlar telef olduğu için herhangi bir tedavi protokolü maalesef uygulanamıyor. Söz konusu sığır ve atlar olduğunda, veteriner hekim tarafından uygun görülen ilaçlarla tedaviye başlanıyor. Ancak tedavi sırasında bulaşma meydana gelebileceği için önlemler aksatılmadan uygulanmaya devam ediliyor. İnsanlarda da hayvanlarda da şarbon hastalığının ilacı antibiyotikler oluyor. Ancak hastalık ilerledikçe antibiyotiklerin etki gösterme ihtimalinde düşüş görüldüğünden erken teşhis ve tedavi önem arz ediyor. Tedavi var olsa da hastalık zaman zaman çok hızlı ilerleyebildiği için korunma yöntemlerinin özenle uygulanması daha önemli görülüyor. 

Siz de hayvancılık yaparken ihtiyacınız olan birçok marka yemi Tarfin Mobil aracılığıyla, sabit fiyat garantisiyle satın alabilirsiniz. Sığır süt yemi çeşitlerini ve besi bitirme yemi alternatiflerini, Tarfin aracılığıyla temin edebilirsiniz.