Aflatoksin Nedir?

Gıdalarda ve yemlerde oluşan, aspergillus flavus veya aspergillus parasiticus küflerinin meydana getirdiği toksik maddeler, aflatoksin adını alıyor. Küfün adıyla, zehir anlamına gelen toksin kelimelerinin birleşiminden oluşan aflatoksin kelimesi, hem gıda güvenliği belgelerinde hem de tarım ve hayvancılık dökümanlarında sıklıkla karşımıza çıkıyor. Mikotoksinler arasında kategorize edilen aflatoksin, gıdalarda oluşuyor veya yemler aracılığıyla gıdalara geçerek insan sağlığı için olumsuz etki oluşturuyor. 

Aflatoksin Çeşitleri

Dört çeşit aflatoksinden bahsediliyor. B1, B2, G1 ve G2 çeşitleri bulunuyor ancak toksik etki gösterenlerin yalnızca B1 ve G1 olduğu not düşülüyor. Ayrıca süt ürünlerine M1 ve M2 formunda aflatoksinlere de rastlanıyor. M1 ve M2, diğer toksin türlerinin, hayvanlar tarafından sistemlerinde vücut işlenmesi sonucu oluşturuyor. 

• Aflatoksin B1: Aflatoksin çeşitleri arasında, en yüksek toksik etkiye sahip olan çeşit B1 oluyor. Güçlü bir kanserojen olan B1, yer fıstığı, pamuk tohumu küspesi, mısır ve diğer tahıllarda bulunuyor. Bu nedenle çoğunlukla hayvan yemlerinde karşımıza çıkıyor. İnsanlarda görülen karaciğer kanserinde önemli rol üstlendiğine inanılıyor. Beslenme aracılığıyla insanlara ulaşan aflatoksin B1, temel gıdalarda bile görülebiliyor. Özellikle sıcak ve nemli ortamlarda varlık gösteriyor. Hayvan yemlerinde yüksek oranda AFB1 bulunması yavruları zehirleyebildiği gibi maddenin sütte çıkmasına da neden oluyor. 

• Aflatoksin G1: Laboratuvar ortamında, UV ışığı altında test edildiğinde yeşil floresan vermesiyle B1’den ayrışıyor. B toksinlerinden farklı olarak bileşenleri arasında lakton bulunan G1 türü toksinler, biyolojik aktiviteden daha nadiren sorumlu tutuluyor. Yani toksik olsa da aflatoksin zehirlenmelerinde daha nadiren G1 türüyle karşılaşılıyor. 

Aflatoksin Zehirlenmesi

Akut ve kronik toksisiteye neden gösterilen aflatoksinin en zehirleyici türü B1 olarak biliniyor. Hayvanların birçoğu ve insanlar B1 temasından etkileniyor. Duyarlılık genç hayvanlarda daha çok görülüyor. Ayrıca toksik etki, tüketim miktarına, beslenmeye, temas sıklığına, hayvanın cinsine, yaşına, cinsiyetine, genel sağlık durumuna bağlı olarak değişiyor. Aflatoksin zehirlenmesine en duyarlı hayvanlar, civcivler, piliçler ve ördek yavruları oluyor. Arından hindi yavruları, sülün palazı, tavuk ve bıldırcınlar karşımıza çıkıyor. Domuzlar, sığır ve koyunlar, alabalıklar, köpekler de aflatoksine duyarlılık gösteriyor. 

Aflatoksin Belirtileri

Aflatoksine maruz kalmak hem insanlarda hemde hayvanlarda belirtilere neden oluyor. Hafif seyredebilen semptomlar olduğu gibi bazı vakalarda ani ölüm gelişebilir. 

• Hayvanlarda Aflatoksin Belirtileri: Yüksek dozda akut aflatoksin zehirlenmesinin hayvanlarda görülen klinik bulguları şöyle sıralanıyor: 
• İştahta azalma 
• Kilo kaybı
• Nörolojik anomali 
• Ağız salgısında sarılık
• Kasılmalar
• Ölüm

Ölen hayvanlara yapılan otopside, karaciğerin renginin açıldığı, ileri vakalarda tamamen renksiz hale geldiği, yağlandığı görülüyor. Ayrıca vücut boşluklarında sıvı birikiyor. Böbrek ve bağırsaklarda kanama oluşabiliyor. 

• İnsanlarda Aflatoksin Belirtileri: İnsanlarda yaşanan aflatoksin zehirlenmelerinde görülen belirtiler ise şöyle: 
• Ayaklarda ödem ve şişkinlik
• Karın ağrısı
• Şişkinlik
• Kusma 
• Karaciğerde büyüme 
• Akciğerde ödem
• Kalp yetmezliği 
• Karaciğerde nekroz ve yağlanma 
• Hipoglisemi 
• Ölüm 

Dünyada görülen vakarın birçoğu tedavi edilerek normal yaşamına geri dönüyor. Ölümün yoğun temas halinde ve nadiren yaşandığını bilmelisiniz. 

Uzun süreli, düşük dozlarda temas ise kronik etki gösteriyor. Kronik durumda, karkasın sarardığı, karaciğerde siroz oluşturduğu, karaciğer kanseri meydana geldiği not düşülüyor. İnsanlarda da karaciğer kanseri oluşumunun aflatoksin ile ilişkili olduğu biliniyor. 

Aflatoksin Nasıl Anlaşılır?

Küf, gözle görülebiliyor ancak oluşan her küfün aflatoksin içerdiğini söylemek mümkün değil. Aflatoksini bakarak ayırt etmek ise imkansız. Sadece laboratuvar testleri yapılarak gıdaların aflatoksin içerip içermediği anlaşılabiliyor. Ayrıca, bir gıdanın aflatoksin içermesi için illa küflü olması da gerekmiyor. Aflatoksin içeren yem tüketen hayvanların sütünde, etinde de bu maddeye rastlanıyor. Buna bağlı olarak, tüketilen birçok süt ürününde aflatoksin bulunuyor. Benzer şekilde sulu tarımla yetiştirilen birçok tahılda da aflatoksin bulunması maalesef engellenemiyor. 

Aflatoksinin tamamen yok edilmesinin imkansız olduğunun anlaşılması üzerine, aflatoksin miktarları ile ilgili düzenlemeler yapılarak sınırlandırma getiriliyor. Gıda ürünlerinde yer alabilecek maksimum aflatoksin miktarları Türk Gıda Kodeksinde belirtiliyor. Yemde bulunabilecek maksimum aflatoksin miktarları ise Tarım Bakanlığı'nın ilgili tebliğinde belirtiliyor. 

Aflatoksin Nasıl Yok Edilir?

Aflatoksine karşı fiziksel, kimyasal ve biyolojik birçok yöntem kullanılabiliyor. 

• Rengi değişen, bozulan, küflenen gıdaları ayırmak, temel önlem olarak karşımıza çıkıyor. Özellikle yer fıstığında bu yöntem yüksek etkinlik gösteriyor. 
• Amonyaklama işlemi, yem maddelerinde aflatoksin oluşumuna karşı birçok ülkede kullanılıyor.  
• Nöbetleşe ekim kullanımı mücadelede önemli rol oynuyor. 
• Fungisit kullanımı ve doğru uygulamalar önlemeye destek veriyor. 
• Kurutma ve uygun depolama şartlarının sağlanması gerekiyor. Soğuk hava depolarının kullanımı küflenmenin önüne geçiyor.
• UV ışınlarıyla kontrol ve laboratuvar testlerinin yapılması sonucu ürünlerin imha edilmesi salgının önüne geçebiliyor. 
• Endüstriyel tesislerde yüksek hassasiyete sahip kameralar, LED ışıklandırmalar kullanılıyor. Son teknoloji ayırma makineleri, küflü parçaları sağlıklı olanlarda ayırıyor. 

Fındık Aflatoksin Oluşumundan Nasıl Korunur? 

Fındıkta aflatoksin oldukça sık karşımıza çıkıyor. Fındıklarda aflatoksin oluşumunun önüne geçmek için hasat zamanından bir hafta kadar önce yabancı ot temizliği yapılması gerekiyor. Ekinlerin, hasat olgunluğu geldiğinde, tam zamanında toplanması ve farklı türlerin hasadı için beklenmemesi öneriliyor. Yere dökülen fındıkları beklemeden toplayarak aflatoksin oluşumunun önüne geçebilirsiniz. Ayrıca fındık hasadında naylon poşet veya çuval kullanmamalı, mahsulleri sıkışık bir şekilde, havalandırmadan, nemli vaziyette bekletmemelisiniz. Zuruflu fındıkları ayırmalı, yağmurdan korumalısınız. Buna ek olarak fındıkların üzerine örttüğünüz naylon örtünün çardak şeklinde olmasına özen göstermelisiniz. Dane fındıkları temiz beton harmanda kurutmalı, bez kullanarak toprakla teması önlemelisiniz. 

Aflatoksini Önleme Yolları 

Hammaddenin tarlada yetişmesinden hasada, depolanmaya, nakliyeye, işlenmeye kadar her aşamada aflatoksin oluşabiliyor. Özellikle tarlada aflatoksini önlemek neredeyse imkansız görülüyor. Ancak alınacak hijyen önlemleri ve bilinçli uygulamalarda hasat ve ilerleyen aşamalarda küf gelişiminin önüne geçilebiliyor. Böcek ve kemirgen istilaları, tarlada aflatoksin yayılımını hızlandırıyor. Bu nedenle pestisit kullanımıyla zararlı mücadelesi aflatoksin oluşumu ve yayılımını azaltıyor. 

Evde aflatoksini önleme yolları ise şöyle sıralanıyor: 

• Gıdaları, rutubetsiz ve kuru yerlerde saklamalısınız. 
• Yaş ürünleri uzun süre saklayacaksanız muhakkak iyice kurutmalısınız. 
• Pul biber gibi aflatoksin içerebilecek gıdaları buzdolabında saklamalısınız. Buzdolabının sıcaklığı toksin üremesi için uygun olmadığından önlem olarak sayılıyor. 
• Küflü gıdaları kesinlikle tüketmemeli, çöpe atmalısınız. 
• Açık kuruyemiş ve baharat almaktan kaçınmalı, güvenilen markaların kapalı paketteki ürünlerini tercih etmelisiniz. 
• Aynı şekilde, süt ürünlerinde güvenilen markaları seçmeli ve tüketmelisiniz. 

Aflatoksin, tarımsal ve hayvansal üretim süreçlerinin önlenemez bir parçası. Ancak alınabilecek önlemler, hijyen şartlarının sağlanması sayesinde, aflatoksini minimize etmek mümkün. Siz de hem üretim aşamalarında hem de muhafaza koşullarında yapacağınız değişiklikler sayesinde ürünlerinizdeki aflatoksin miktarını azaltabilirsiniz. Tüm tarımsal ihtiyaçlarınız için Tarfin Mobil üzerinden destek alabilir, avantajlı tarımsal alışverişi deneyimleyebilirsiniz. Tarfin, peşin veya hasat vadeli ödeme seçenekleriyle sizlerle.