Dünyada Antartika hariç tüm kıtalarda yetiştirilen çeltik ekini, özellikle tropikal iklim kuşağı dışındaki topraklarda yüksek verim gösteriyor. Milattan önce 3000 yılında Asya’da yayılan çeltik, bin yıllar içinde tüm dünyada yetiştirilen ender ekinlerden biri haline geliyor. Tahıllar içindeki en yüksek besleyici değere sahip alternatiflerden biri olarak tanınıyor. İçerisindeki amino asitler çeltiği protein yönünden zengin hale getiriyor. Dünya nüfusunun yarıdan fazlası çeltiği temel besin maddeleri arasında tüketiyor. Günümüzde, küresel çapta en çok üretimi yapılan ekinlerin başında çeltik geliyor. Çeltik yetiştiriciliği dünyada tarımsal ürünler içinde ikinci sırada yer alıyor. Bataklıkta, savan arazide, ormanlık alanlarda, lagünlerde, durgun suda, derin veya sığ suda çeltik kolaylıkla yetiştirilebiliyor. Yetiştirdiği alana bağlı olarak boyu değişen ekin, yüksek düzeyde neme, güneş ışınına tolerans gösterebildiği için hemen her ülkede tarımı yapılıyor.
Tek yıllık bir ekin olan çeltiğin kökü ince ve saçaklı görülüyor. Su içinde çimlenen ve kökleri su altında sürekli kalabilen bitki, bu yönüyle diğer tahıllardan ayrılıyor. Boğumlu sapa sahip olan çeltik ekininin erkenci çeşitleri kısa, geççi çeşitleri ise daha uzun boylu tarif ediliyor. Birden fazla sap ve salkım oluşturan çeltik, kardeşlenebiliyor. Kardeşlenme, tohum ekiminden ortalama 2 hafta sonra meydana geliyor. Sapın uç kısımlarında yer alan çiçekler de salkım şeklinde görülüyor. Bir salkımda 100 ile 150 arasında çiçek bulunuyor.
On Dokuz Mayıs Üniversitesi’nin Çeltik Yetiştiriciliği hakkındaki notlarına göre, çeltiğin oryza türleri dünyada en geniş dağılımı gösteriyor. Kültürü yapılan çeltik türleri, O. sativa (Asya çeltiği) ve O. glaberrima, (Afrika çeltiği) adını alıyor. Farklı ekotipleri bulunan, en yaygın üretilen çeltikler, O. sativa türüne ait görülüyor.
Çeltik Ne Demek?
Tarlada yetişen çeltik, işlenerek pirinç haline geliyor. Harmandan sonra elde edilen kavuzlu ürüne çeltik, kavuzları soyulmuş, parlatılmamış daneye kargo, işlenmiş, parlatılmış kavuzları soyulmuş çıktıya ise pirinç deniyor. Sofralarda ve besin zincirinde önemli bir yer tutan çeltiğin pirinç olma yolculuğunda başka formlardan da bahsediliyor. 100 kilogram çeltiğin işlenmesi sonucu ortalama 55-60 kilogram pirinç, 7-8 kilogram kırık pirinç, 8-10 kg pirinç kepeği , 2-3 kilogram fotosel iadesi, 2 kilogram ham tane, 15-20 kilogram kavuz elde ediliyor.
- Pirinç kabuğu: Pirincin dış kaplama ve kabuk tabakası olan pirinç kabuğu yenmiyor.
- Pirinç kepeği: Pirincin üst tabakası olan kepek, karışımlarda, konsantre gıdalarda bileşen olarak kullanılıyor. Kalitesi düşük olan kepekler hayvan yemlerine eklenirken, yüksek kaliteli çeşitler, karışımlar içinde insan tüketiminde kullanılıyor.
- Pirinç kepeği yağı: Pirinç kepeğinden elde edilen yüksek kaliteli yemeklik yağ olan pirinç yağı, gıda endüstrisinde kullanılıyor.
- Kırık daneler: Pirinç tanelerinin kırılmasıyla elde kalan daneler, kırık pirinç olarak değerlendiriliyor. Dolmalık ve çorbalık olarak tüketilen pirinçler ayrıca pirinç unu ve evcil hayvan maması yapımında da değerlendiriliyor.
- Pirinç unu: Öğütülmüş, kabuksuz pirinçler un olarak kullanılıyor. Gluten alerjisi olanların tercihi haline gelen pirinç unu, hamur yapımında da kullanılabiliyor. Çeltik, yoğun besin değerine sahip olduğu için pirinç unu da besleyicilik açısından sunduğu avantajla sofralarda yer ediniyor.
- Kavuz: Yakacak ve yalıtım malzemesi olan kavuz, yine çeltikten elde ediliyor.
Çeltiğin en çok tüketilen formu olan pirinç, besin değeri ile diğer bitkisel besinlerden ayrılıyor. 100 gram pişmemiş pirinçte ortalama 5 mg sodyum, 120 mg potasyum, 60 mg kalsiyum, 31 mg magnezyum, 1.5 mg demir, 136 mg fosfor, 0.130 mg E vitamini, 0.100 mg b1, 0.07 mg B2 vitamini yer alıyor.
Çeltik Nerede Yetiştirilir?
Çeltik yetiştiriciliği alanında dünyanın önde gelen ülkeleri arasında Çin, Hindistan, Endonezya, Bangladeş ve Vietnam sayılıyor. Türkiye ise dünyada çeltik yetiştiren ilk 50 ülke içinde kendine yer buluyor. Üretim alanı açısından 50. sıradaki Türkiye, tarımsal üretim bakımından ise 35. sırada bulunuyor. Ayrıca Türkiye, dünyada en yüksek çeltik verimi alan 6. ülke olması ile çiftçilerimizin yüzünü güldürüyor. Çeltik yetiştiriciliği ülkemizde en çok Samsun, Tokat, Çorum, Amasya, Çorum, Çankırı, Sinop ve Kastamonu’da yapılıyor. Hemen hemen tüm coğrafi bölgelerde çeltik yetiştiriciliği yapılsa da, alan bakımından öncülüğü Marmara Bölgesi (Trakya) ve Karadeniz Bölgesi elinde tutuyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın çeltik tarımı yayınına göre, ekinin gelişme sezonu 6 aydan daha uzun sürüyor. Çeltik yetiştiriciliği boyunca sıcaklık 25 derece ve altında olduğunda ekin daha iyi gelişiyor. Taze su ile sulama, hafif asitli toprak, alanı çeltik için çok daha elverişli hale getiriyor. Çeltik, geçirimsiz alt tabakaya sahip ağır topraklarda daha iyi yetişiyor. Çeltik yetiştiriciliği için toprak pH’ının 5.5 ile .7.5 arasında olması gerekiyor ancak çeltik pH’ı 3 ile 8 arasındaki topraklara da uyum gösterebiliyor. Tuzlu toprak ıslahı için özellikle tercih edilen ekin için, topraktaki eriyebilir tuz yoğunluğunun 600 ppm’in altında olması gerekiyor.
Çeltik Nasıl Ekilir?
Çeltik ekiminin art arda uzun yıllar yapılması verimi düşürülüyor. Uzmanlar 2-3 yıl çeltik yetiştiriciliğinin ardından tarlaya yem bitkileri ve baklagiller ekilmesini öneriyor. Arazi tesviyesi tesviye bıçağı, greyder veya lazerli tesviye aleti ile yapıldıktan sonra sonbaharda derin sürüm gerçekleştiriliyor. İlkbaharda tavaların yapılmasının ardından diskaro veya kazayağı vasıtasıyla arazi işleniyor.
Dekara ortalama 15 kilogram küçük daneli, 17-18 kg orta daneli, 20 kg iri daneli tohum veriliyor. Metrekareye yaklaşık 500-600 adet tohum atılması öneriliyor. Tohumlama öncesinde, tohumlar 2 gün kadar su içinde çimlendiriliyor. Bu sırada fungusitlerle ilaçlama da yapılıyor.
Ekim zamanı, ürünün çeşidine, hava ve sulama suyu sıcaklığına göre belirleniyor. Çeltik ekininin çimlenme ve fide döneminde 18-35 derece sıcaklık aralığında yetiştirilmesi gerekiyor. Ekimin yapılabilmesi için su sıcaklığının 12 derede olması ideal görülüyor.
Çeltik ekimi için serpme, mibzerle ekme, fideleme yöntemleri tercih edilebiliyor. Ekim öncesinde tavaların bulandırılması ve tohum üstünde ince mil oluşması sağlanıyor. Tohumlar toprağa tutunduktan ortalama 3-4 gün sona tavadaki su boşaltılıyor, 5-6 gün sonra az miktarda su veriliyor.
Çeltik Hangi Gübre ile Gübrelenebilir?
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın çeltik tarımı yayınına göre, çeltik gübreleme için hangi besinlerin kullanılacağı tavadaki toprak analizinden sonra belirleniyor. Genellikle azotlu gübreler çeltik için kullanılıyor. Özellikle amonyum sülfat dekara ortalama 80 kilogram kadar uygulanıyor. Bu gübrenin yarısı ekimde, yarısı ekimden 55-60 gün kadar sonra veriliyor. Bazı çiftçilerimiz, ekimde uygulanan bölümün ardından kalan yarının bir kısmını kardeşlenme başlangıcında, diğer kısmını ise ekimden 50-60 gün sonra vermeyi uygun görüyor. Eğer toprakta çinko eksikliği varsa ekim öncesinde dekara 1-2 kilogram çinkolu gübre veriliyor. Ekim sonrası çinko eksikliğinde ise salkım oluşum devresinin başlangıç sürecinde, 5-7 gün önceye dek üstten püskürtme ile gübreleme yapılıyor. Ekim öncesinde toprağa fosforlu gübre de kullanılabiliyor. Dekar başına yaklaşık 20 kilo TSP gübresi vermek yetiyor.
Çeltik, salkımların neredeyse %80’inin saman rengi olmasıyla beraber hasat ediliyor. Bu dönemde danelerin rutubet oranının 22 ile 24 arasında olması bekleniyor. Mahsuller kurutulup depolandıktan sonra işlenerek tüketime hazır hale geliyor.
Siz de çeltik tarımı için tüm tarımsal ihtiyaçlarınızı, gübre ve ilaçlarınızı Tarfin Mobil ayrıcalıkları ile satın alabilirsiniz. Türkiye’nin dört bir yanındaki yüzlerde satış noktası ile çiftçilerimize destek olan Tarfin’de peşin veya taksitli ödeme alternatiflerini bulabilir, ürünleri en avantajlı fiyatlarla almanın keyfini yaşayabilirsiniz.
